Prace konserwatorskie stalli południowej w prezbiterium wraz z obrazami przedstawiającymi sceny z życia św. Brygidy:
Zadanie pn. Lublin, kościół pw. Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej-wotum króla W. Jagiełły za zwycięstwo w Bitwie pod Grunwaldem (1412-1426): konserwacja obrazów i drewnianego zabytkowego wyposażenia (II ćw. XVII w., pocz. XX w.) - etap II, dofinansowano ze środków finansowych:
-Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w kwocie 243.669,98 zł,
-Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie w kwocie 8.422,00 zł,
-środkami własnymi – 17.417,34 zł
Kościół Rektoralny pw. Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej w Lublinie został wzniesiony w latach 1412-1426 przez króla W. Jagiełło jako dziękczynne wotum za zwycięstwo w Bitwie pod Grunwaldem. Z dawnego wyposażenia pozostały tylko nieliczne pamiątki przypominające o latach świetności królewskiego wotum:
1. STALLE – strona południowa, B/264 poz. 9 wpisu do rejestru zabytków województwa lubelskiego z dn. 29 listopada 1986 r.
1.1. OPIS I HISTORIA
W tle ścian prezbiterium stalle jednorzędowe o wysokim zapleczu dzielonym architektonicznie, płaskorzeźbione i malowane w sceny z życia św. Brygidy. Przedpiersie urozmaicone płacinami z ramką uszatą, w ramce płaskorzeżba. W szczycie baldachim o podniebiu płycinowym, w płycinach rozety. Zaplecek siedmioprzęsłowy, przęsła ujęte półkolumnami, płycinowe z uszata ramką. W płycinach obrazy z życia św. Brygidy, malowane olejno na desce. Przęsło osiowe szersze od pozostałych. Pod obrazami, w części cokołowej pałskorzeźbiony ornament małżowinowy i chrząstkowo małżowinowy. Motywy chrząstki wzbogacają małżowinę w pałskorzeźbach przedpiersia, podniebia i w płycinach osiowych zaplecka. Wystrój rzeźbiarski wzbogacają klamry ceowo małżowinowe które występują na osiach ramek uszatych przedpiersia i zaplecka. Imposty kolumn nadbudowane kroksztynem spływowym wspierającym baldachim. W ćwikłach przęseł woluty rozwinięte liściaste. Boki stall uszaste, wycinane ażurowe. Na baldachimie ażurowym galeryjka. Płaskorzeźby zagruntowane i złocone. Złocone trzony kolumn.
1.2.BUDOWA TECHNOLOGICZNA
Fundacja stalli i niezachowanego wystroju wnętrza przypisuje się ksieni Dorocie Firlejównej w 2 ćwierć wieku XVII.
Materiał, technika: dąb, lipa, płaskorzeźba, malowanie olejne.
Styl: barok wczesny.
Czas powstania: 2 ćw. XVII i początek XX w.
Autor, szkoła, warsztat: Jan Szretter?
1.3.STAN ZACHOWANIA
Stalle powstały na pocz. XX w. w pracowni lubelskiego stolarza Michała Dawida. W stalli po stronie południowej umieszczono w nich 7 obrazów ze scenami z życia św. Brygidy pochodzących z nieistniejących, oryginalnych stalli brygidkowskich z 2 ćw. XVII w., ufundowanych przez ksienię Dorotę Firlejównę. Pozostałe obrazy z pierwotnych stalli znajdują się w ławkach, w nawie kościoła.
Stalle i znajdujące się w nich obrazy były poddane konserwacji. Od tego czasu w obiekcie pojawiły się zniszczenia wymagające interwencji konserwatorskiej. Zniszczenia materii zabytkowej w różnym zakresie obejmują drewnianą strukturę stalli i złocone ornamenty. Najbardziej istotne są te, które wpływają na stronę estetyczną obiektu.
Konstrukcja dębowych stalli jest w pełni stabilna. Łączenia poszczególnych elementów drewna są trwałe. Ustabilizowane warunki wilgotnościowo-temperaturowe we wnętrzu kościoła wpływają korzystnie na ograniczenie fizycznych reakcji drewna. Powierzchnia lakiernicza jest miejscowo porysowana. Przetarciu uległa lakierowana podłoga. W strukturze stalli zaobserwowano ślady aktywności drewnojadów. W znacznie większym stopniu występują one w złoconych ornamentach rzeźbiarskich. Otwory wylotowe po owadach wskazują na aktywność larw. W kilku miejscach, po odpadnięciu warstw wierzchnich zaobserwowano odsłonięte kanały żerowania larw. Wszystkie ornamenty przedpiersia stalli posiadają zniszczoną powierzchnię pozłotniczą. Złocenia wykonane w szlagmetalu są przetarte na grzbietach, porysowane i posiadają ubytki elementów snycerskich. Są to zniszczenia mechaniczne powstałe na skutek niewłaściwego oczyszczania obiektu, a przede wszystkim są skutkiem bliskiego sąsiedztwa ławek, których użytkownicy doprowadzili do powiększenia zakresu zniszczeń. Na wszystkich elementach złoconych powierzchnia szlagmetalu w licznych partiach uległa korozji. Niektóre elementy snycerskie z przedpiersia, na skutek odpadnięcia bądź utrącenia zostały przyklejone do powierzchni lakierowanej przeźroczystym silikonem.
Powierzchnia stalli mocno błyszcząca i zbyt jasna w stosunku do malowanych scen z życia św. Brygidy. Takie opracowanie powierzchni odbiera dziełu historyzm i sprawia wrażenie wykonanego współcześnie.
W partii klęczników deski są wytarte, odkształcone i pozapadane. Obserwuje się także rozkład grzybowy w deskach podłogi, szczeliny i ubytki.
Złocenia, pierwotnie wykonane złotem płatkowym na poler i mat, obecnie pokryte zostały szlakmetalem. W wielu miejscach, szczególnie od strony zewnętrznej przedpiersia, widoczne są wytarcia metalu aż do gruntu, rozluźnienie mocowań i drobne ubytki formy. Sztuczne złoto zmatowiało i zmieniło kolor.
1.4.WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE
Celem planowanych działań jest przeprowadzenie prac konserwatorskich i przede wszystkim restauratorskich mających przywrócić walory estetyczne obiektu. Konserwacja uwzględniać będzie zabiegi obejmujące drewniane elementy snycerskie, czyli dezynsekcję i impregnację drewna zaatakowanego przez drewnojady. Przedmiotem zabiegów restauratorskich będą złocone elementy snycerskie. Na dekoracyjnych elementach snycerskich planuje się zastąpienie zniszczonej powierzchni szlagmetalu, złotem płatkowym kładzionym w tradycyjnych, historycznych technikach.
1.5.PROGRAM PRAC
1. Demontaż elementów rzeźbiarskich i snycerskich.
2. Przewiezienie obiektu do pracowni po możliwym maksymalnym demontażu poszczególnych elementów.
3. Wyjęcie obrazów, zdjęcie ornamentów snycerskich.
4. Usunięcie z powierzchni stalli warstw lakierów i zabezpieczeń metodami chemicznymi /rozpuszczalniki, pasty/, wyczyszczenie powierzchni ścierniwem dla wyrównania.
5. Naprawy złącz stolarskich, klejenie, kity, stabilizacja i wymiana zniszczonych fragmentów, lub całych desek.
6. Dezynfekcja drewna, wzmocnienie partii osłabionych roztworem żywicy.
7. Zróżnicowanie kolorystyki drewna w kierunku przyciemnienia całości z dodatkowym podkreśleniem płycin pod ornamenty przy użyciu bejcy.
8. Oczyszczenie podłogi z resztek lakieru metodami mechanicznymi.
9. Założenie twardego lakieru na powierzchni podłogi.
10. Nałożenie warstwy szelaku i wykończenie oleowoskiem.
11. Oczyszczenie ornamentów snycerskich z warstw szlakmetalu.
12. Uzupełnienie ubytków w drewnie i warstw gruntów. Wykonanie w drewnie rekonstrukcji brakujących detali dekoracji rzeźbiarskiej i snycerskiej.
13. Dezynsekcja elementów snycerskich metodą iniekcji w otwory po owadach i pędzlowanie.
14. Chemiczne usunięcie szlagmetalu i olejnej zaprawy - rozpuszczalniki organiczne.
15. Impregnacja elementów snycerskich.
16. Założenie gruntów klejowo-kredowych na elementach snycerskich.
17. Prace pozłotnicze złotem płatkowym na poler i mat. Zabezpieczenie złoceń.
18. Zamontowanie ornamentów przy użyciu gwoździ mosiężnych.
19. Montaż pleksi na dystansach jako zabezpieczenie
2. OBRAZ, APOTEOZA ŚW. BRYGIDY, B/264 poz. 10 wpisu do rejestru zabytków województwa lubelskiego z dn. 29 listopada 1986 r.
2.1. OPIS I HISTORIA
Święta 3/4 w lewo. Z jej piersi wyrastają wici liściaste rozwinięte kielichem kwietnym. W kielichach półpostacie. W szczycie Maria z Dzieciątkiem tronująca na obłokach. W ujęciu obłoków filakteria i napis HANC RELIGIONEM ADHONOREM MATRIS MEA +PER MULIERES PRIMUM ET PRINCIPALITER STATURE VOL. Nad głowami półpostaci iomona: CAROLUS, BIRGRUS, BENEDICT, CUNSMARUS, MERITA. S.CATHARINA, INGERBURGIS, CAECUJA. Tło biało – szare, w przyziemiu brunatne. Oliwkowa zieleń wici. Maria na stalowych obłokach w jasno różowej sukni pod częścią niebieski płaszczem. Czerwona szata Jezusa. Szata św. Brygidy brunatna, czarna maforium o białym obrzeżu, biała podwika. Na dolnym pasie tytuł obrazu : FIORES MEI FRUCTUS HANORIS.
3. OBRAZ, MIŁOSIERDZIE ŚW. BRYGIDY, B/264 poz. 11 wpisu do rejestru zabytków województwa lubelskiego z dn. 29 listopada 1986 r.
3.1. OPIS I HISTORIA
Św Brygida rozdziela jałmużnę przed grupą postaci w pozach proszalnych. Świętej towarzyszy zakonnica z tacą w dłoni. Zakonnice w szatach ciemno brązowych, czarne obrzeżone bielą wala. Głowa świętej pod mitrą i w aureolii świetlanej. Postać ornata z kajdanami na ramieniu w szacie czerwonej pod brązowym kaftanem. Tło nieba stalowo niebieskie. W tle tablicy tytuł obrazu malowany czerwienią na szarym tle: PLURIMUS SANAT ET ELEEMOSINAS SUSTRNTAT.
4. OBRAZ, ŚMIERĆ ŚW. BRYGIDY, B/264 poz. 12 wpisu do rejestru zabytków województwa lubelskiego z dn. 29 listopada 1986 r.
4.1. OPIS I HISTORIA
Święta na łożu śmierci i modląca się zakonnica. W szczycie Trójca Święta i półpostacie aniołów na obłokach z girlandą róż białych, wieńcem i gałązkami palm. Z ust Chrytsusa sentencja: VENI SPONSA MEA CORONA DENIS. Tonacja brunatna i ciemno stalowa, w szczycie ciemno żółta. Karnacje jasno różowe, cienie szare. W tle tablicy na dole tytuł obrazu czerwienią: SANCTE MORTUAR ROMAE AD 1373 AETATIS 70 DIS 23 IUILII
5. OBRAZ, ŚW. BRYGIDA PRZYGOTOWUJE SWOJĄ PRAWNUCZKĘ NA ŚMIERĆ, B/264 poz. 13 wpisu do rejestru zabytków województwa lubelskiego z dn. 29 listopada 1986 r.
5.1. OPIS I HISTORIA
Święta udziela komunii leżącej na łożu. W arkadowym prześwicie scena pogrzebu. W części górnej półpostać zakonnicy na obłokach. Tonacja brązów i brązowo stalowa. Akcent barwny położony na czerwieni nakrycia stołu i bieli szaty leżącej. Obłoki rozjaśnione beżem. Tytuł obrazu malowany czerwienią na szarej tablicy, klamry tablicy malowane grisaille. Napis: ABNEPTEM SVAM DISPONIT AD MORTEM SANCTAM MIRACVLOSVM VICTVM SVBMINISTRAT
6. OBRAZ, UMARTWIENIE ŚW. BRYGIDY, B/264 poz. 14 wpisu do rejestru zabytków województwa lubelskiego z dn. 29 listopada 1986 r.
6.1. OPIS I HISTORIA
Przed krucyfiksem święta umartwia się parząc przedramię roztopionym woskiem świecy. U stóp dyscyplina. W szczycie w rozstępie obłoków aniołowie w locie podtrzymują wieńce, girlandę i palmy męczeństwa. Jednolita tonacja brązów ożywia czerwień stołu pod krucyfiksem. Strój ciemno brunatny, czarno – biały welon. W spodzie tablicy tytuł obrazu: IGNE ALIISQVE INSTRVMENTIS CORPVS CASTIGAT
7. OBRAZ, MISTYCZNE ZAŚLUBINY ŚW. BRYGIDY Z CHRYSTUSEM, B/264 poz. 15 wpisu do rejestru zabytków województwa lubelskiego z dn. 29 listopada 1986 r.
7.1. OPIS I HISTORIA
Chrystus Zmartwychwstały podaje dłoń klęczącej świętej. Scenie mistycznych zaślubin błogosławi Bóg Ojciec. Z ust Boga Ojca sentencja: SPONSAM ASIGNO TIBI. Z ust Chrystusa: EGO ASSUMO EAM. Czarno – brunatny strój świętej, jasna czerwień płaszcza Jezusa. Bóg Ojciec pod brązowym płaszczem na biało kremowej sukni. Tło jasno żółte. Szata anioła u stóp świętej buraczkowa. W spodzie, w tle tablicy tytuł obrazu: A DEO PATRE ITERVM FIL[IO]? TRADITUR IN SPONSA GLO[RIAE?]
8. OBRAZ, OBJAWIENIE ŚMIERCI SYNA ŚW. BRYGIDY, B/264 poz. 16 wpisu do rejestru zabytków województwa lubelskiego z dn. 29 listopada 1986 r.
8.1. OPIS I HISTORIA
Święta klęczy przed ołtarzem, dłonie rozchylone. W tle obłoków para aniołów unosi postać dziecięcą. Brunatno stalowa tonację ożywia perłowa biel obrusa i szaty aniołów. Anioł z lewej w czerwonej tunice na białej sukni. W spodzie, w tle tablicy tytuł obrazu wykonany czerwienią na szarym tle: MORTEM BEATAM SVI FILII SPECTAT CAWLVM PETENTIS LIB[RO] 7 REVEL[ATIONVM] CAPIITE vel ITVLO 13
2-8.2.BUDOWA TECHNOLOGICZNA
Materiał, technika: dąb, lipa, płaskorzeźba, malowanie olejne. Styl: barok wczesny. Czas powstania: 2 ćw. XVII i początek XX w. Autor, szkoła, warsztat: Jan Szretter?. Fundacja stalli i niezachowanego wystroju wnętrza przypisuje się ksieni Dorocie Firlejównej w 2 ćwierć wieku XVII.
2-8.3.STAN ZACHOWANIA
Przedstawienia malarskie na deskach/ 7 sztuk/ wykonano w technice tłustej tempery. Obrazy malowane na zagruntowanych deskach techniką tłustej tempery, poddawane były wcześniej pracom naprawczym i konserwatorskim. Obecnie na ich powierzchni uwidoczniły się wcześniejsze punktowania, a warstwa zabezpieczającego werniksu miejscami zmatowiała i „zaślepła”. Obserwuje się także drobne wykruszenia i ubytki w warstwie malarskiej.
2-8.4.WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE
Przedmiotem zabiegów restauratorskich będą prace przy obrazach, przedstawiających sceny z życia św. Brygidy w stalli południowej prezbiterium. Obrazy wymagają uzupełnienia ubytków zaprawy, wykonania retuszy oraz korekty retuszy wykonanych podczas ostatniej konserwacji. Warstwa malarska zostanie zabezpieczona werniksem końcowym.
2-8.5.PROGRAM PRAC
1. Rozpoznanie i konserwacja obrazów: usunięcie zmatowiałych werniksów i zmienionych kolorystycznie punktowań.
2. Oczyszczenie warstwy malarskiej obrazów
3. Podklejenie osypyjącej się warstwy malarskiej
3. Założenie kitu emulsyjnego w ubytkach warstwy malarskiej.
4. Wykonanie retuszy malarskich w ubytkach warstwy malarskiej oraz korekta retuszy wykonanych podczas ostatniej konserwami.
5. Punktowania artystyczną farbą temperową.
6. Założenie werniksu końcowego satynowego na powierzchni malarskiej.
GALERIA: